ظهور و سقوط مینیتل؛ نسخه فرانسوی اینترنت

سال 1991 میلادی بود و در حالی که اغلب آمریکایی ها هنوز هم اسم اینترنت را نشینده بودند، تمام شهروندان فرانسه آنلاین بودند، در این فضا کالا خرید و فروش می کردند، با یکدیگر چت می کردند و بسیاری امور دیگر را به لطف جعبه کوچکی که قابلیت اتصال به تلفن داشت انجام می دادند. آن جعبه مینیتل نام داشت.

مینیتل در اصل یک پایانه کامپیوتری بود که بخش هایی نظیر نمایشگر، کیبورد و مودم داشت اما فاقد میکروپردازنده بود. این دستگاه به جای آنکه فرایندهای رایانشی را خودش انجام دهد به سرویس های ریموتی نظیر بزرگ رایانه های دهه 1960 متصل می شد.

این مینیتل ها به صورت رایگان و از طریق دولت که مالکیت شرکت مخابراتی را در اختیار داشت به شهروندان فرانسوی داده می شدند.

مینیتل موفقیتی عظیم به شمار می رفت، و مردم با نگهداری این دستگاه ها در منازل خود مدت ها قبل از اختراع شبکه جهانی وب می توانستند به بیش از 25 هزار سرویس آنلاین متصل شوند. جالب است بدانید بسیاری از سرویس های مربوط به دوران دات کام و اپلیکیشن ها ریشه در فرانسه ی دهه 1980 دارند.

با استفاده از این دستگاه ها، افراد می توانستند روزنامه بخوانند، در بازی های تعاملی چندنفره شرکت کنند، خریدهای روزانه شان را انجام دهند، درخواست هایی به زبان فرانسوی مطرح کرده و از طریق آن اموری نظیر رزرو بلیط را انجام دهند و در ادامه وجه مربوطه را از طریق کارت اعتباری خود پرداخت کنند، ترموستات یا دیگر لوازم مورد استفاده در منازل شان را از راه دور تحت کنترل داشته باشند، حساب بانکی شان را مدیریت کنند و بسیاری فعالیت های دیگری را انجام دهند که تازه چندی است برای ما عادی شده اند.

بنابراین، در حالی که ساعت ها از عمر مردم گوشه و کنار دنیا صرف حضور در صف برای انجام این قبیل فعالیت ها می شد، مردم فرانسه در کوتاه ترین زمان با استفاده از همین دستگاه ها کارهای روزانه شان را انجام می دادند و به همین خاطر از سوی جامعه جهانی مورد تمجید و ستایش قرار می گرفتند.

ژاک شیراک رئیس جمهوری وقت فرانسه در این باره گفت:

امروز یک نانوا در منطقه Aubervilliers می داند که چطور حساب بانکی اش را از طریق مینیتل چک کند. آیا یک نانوا در نیویورک هم همینطور است؟

این صحبت های آقای شیراک به سال 1997 میلادی مربوط می شود، دقیقا زمانی که فرانسه در نیمه های عمر بزرگ ترین نوآوری مخابراتی تاریخ خود به سر می برد.

البته مینیتل در آن سال، دوران اوج خود را پشت سر می گذاشت و لذا اگر تصور آقای شیراک این بوده که دستگاه مورد بحث تا ابد باقی خواهد ماند، می توان از این دیدگاه او صرف نظر کرد. در اینجا شاید بد نباشد به ذکر آمار و ارقامی مختصر در این رابطه بپردازیم. در سال 1997 میلادی، حدود 9 میلیون دستگاه مینیتل در تمامی خانه های فرانسه نصب شده بود که در مجموع طبق برآوردهای صورت گرفته 25 میلیون کاربر داشتند و 26000 سرویس مختلف را در اختیارشان قرار می دادند.

تاریخچه تولید

مینتل درست در داغ ترین جهش تکنولوژیکی دوران ریاست جمهوری آقای Valery Giscard d'Estaing به سمت جلو و در طول دهه 1970 میلادی متولد شد.

در واقع ماجرا از این قرار است که در آن زمان گزارشی کارشناسانه منتشر شد با این مضمون که در صورت انجام سرمایه گذاری های لازم، می شود نوعی سیستم اطلاعاتی بصری را همراه با شبکه تلفن فرانسه راه اندازی کرد که دسترسی به آن نیز از طریق پایانه های نمایشگر-کیبورد انجام قابل انجام باشد.

Karin Lefevre یکی از کارکنان مخابرات فرانسه در این باره گفته است:

مینیتل علاوه بر یک پروژه تکنولوژیکی جنبه سیاسی هم داشت و هدف از تولید آن، کامپیوتری کردن جامعه فرانسه و اطمینان از استقلال تکنولوژیکی آن بود.

در فاز نخست این دستگاه در منطقه ای به نام بریتانی در اختیار مردم قرار داده شد و در سال 1982 میلادی، شهروندان در سرتاسر فرانسه امکان یافتند تا از آن استفاده نمایند. البته خدمات دستگاه در آن زمان صرفا به ارائه دایرکتوری تلفن خلاصه می شد و چیز دیگری را نمی توان به این فهرست اضافه کرد.

رفته رفته بر شما خدمات ارائه شده توسط مینیتل اضافه گردید تا اینکه مواردی نظیر بانکداری، اطلاع از قیمت سهام، گزارشات آب و هوایی، رزرو هتل، اطلاع از نتایج آزمون، درخواست ثبت نام در دانشگاه ها و همچنین دسترسی به ادارات دولتی فرانسه نیز به در زمره خدمات آن قرار گرفت.

تمام کاری که افراد باید انجام می دادند گرفتن شماره روی کیبورد و بعد دنبال کردن دستورالعمل هایی بود که به صورت سیاه و سفید روی صفحه نمایش داده می شد.

Lefevre در ادامه می گوید:

با در نظر داشتن استانداردهای امروزی، این دستگاه و شیوه کار با آن بسیار قدیمی به نظر می رسد، اما استفاده از آن بسیار ساده بود. صرفا کافی بود دکمه ای را فشار دهید تا کاری را برایتان انجام دهد.

این محصول به صورت کاملا رایگان از سوی دولت در اختیار مردم فرانسه قرار می گرفت

اما موفقیت مینیتل جدای از سهولت استفاده به دو عامل دیگر هم بستگی داشت. نخست اینکه طبق آنچه در ابتدای متن گفتیم این محصول به صورت کاملا رایگان از سوی دولت در اختیار مردم فرانسه قرار می گرفت.

نکته مثبت دیگر، طیف وسیع محتوایی بود که به واسطه پیروی از یک الگوی تجاری نه چندان رایگان در اختیار کاربران این دستگاه قرار می گرفت و کارایی بالایی هم داشت.

جالب است بدانید که از همان ابتدا، منافع تجاری برخی کسب و کارها به واسطه حضور مینیتل در خطر قرار گرفت و برای نمونه روزنامه ها نگران بودند که به موجب حضور این ابزار درآمدهای ناچیز اما حیاتی شان از محل تبلیغات تحت تاثیر قرار بگیرد.

و اینطور شد که دولت فرانسه برای نجات رسانه های این کشور وارد عمل شد و قانونی را وضع کرد که به موجب آن تنها روزنامه های ثبت شده اجازه داشتند محتوایشان را از طریق مینیتل منتشر کنند.

به این ترتیب هزاران روزنامه جدید در فرانسه ثبت شد. در واقع اندک زمانی بعد از ثبت این روزنامه ها، صاحبان امتیاز آنها عطایشان را به لقایشان می بخشیدند و عمده فعالیت هایشان برای پول درآوردن را روی مینیتل معطوف می کردند.

پایان عمر مینیتل

در سال 2012 میلادی، مینیتل بعد از 30 سال از رده خارج شد. البته این پایانه ها همچنان کار می کردند، اما نمی توانستند پاسخگوی پیشرفت های صورت گرفته در زمینه تکنولوژی های گرافیکی باشند. مساله دیگر آنکه مودم های آنها قدیمی شده بودند و از آن زمان، فرانسه پیشرفت های اینترنتی خوبی را تجربه کرده بود.

البته باید اشاره کنیم این دستگاه پیش از جهانی شدن، رقبایی هم در دیگر کشورهای دنیا داشت؛ مثلا Ceefax (اولین سرویس تله تکست در دنیا) در بریتانیا و NAPLPS در ایالات متحده آمریکا، هرچند که هیچیک از آنها نظیر مینیتل فراگیر و کاربردی نبودند. مثلا در آمریکا 6 دقیقه طول میکشید تا یک صفحه روی نمایشگر NAPLPS نمایان شود.

اما نکته ای که نباید در رابطه با مینیتل فراموش کرد آنکه این دستگاه کاملا بومی بود و کاملا هم بومی ماند. در واقع فرانسه هیچگاه تکنولوژی آن را به کشورهای دیگر نفروخت. البته در دهه 1980 آمریکا علاقمندی اش را به این اختراغ  اعلام کرد اما از پرداخت پول برای آن طفره می رفت. در دهه 1990 نیز اینترنت از راه رسید و آینده فناوری اطلاعات در گروه کامپیوترهای شخصی مختلفی قرار گرفت که به صورت بین المللی و از طریق سرور ها و موتورهای جستجو به یکدیگر متصل می شدند.

جالب است بدانید حتی امروز هم برخی از مردم فرانسه اصرار دارند که مینیتل از اینترنت بهتر بوده و گروهی هم در فیسبوک تشکیل شده که خواستار «بازگشت مینیتل» به منازل فرانسوی هاست.

شکست در آمریکا

در سیلیکون ولی از مینیتل همیشه تحت عنوان «سیستمی رو به عقب» یاد می شود که به نوعی نمایانگر مرکزیت دولت و کاغذبازی است. اهالی سیلیکون ولی آن را دشمن خلاقیت می دانند. اما مینیتل تنها سرویس آنلاینی بود که توانست تا قبل از دهه 1990 میلادی به بازارهای انبوه نفوذ کند.

در سال 1991 میلادی، France Telecom تلاش کرد که موفقیت مینیتل را از طریق شرکتی به نام 101 Online که در سانفرانسیسکو تاسیس کرده بود در آمریکا نیز تکرار کند.

بدین ترتیب، آنچه که در آن زمان به عنوان موفق ترین شبکه کامپیوتری عمومی دنیا شناخته می شد، در اختیار جمعیتی قرار می گرفت که بیشترین قرابت را با تکنولوژی داشتند.

در راستای شناخت پیدا کردن جامعه آمریکایی، مینیتل در میان پیشروان تکنولوژی و فرهنگ این کشور توزیع شد تا از نزدیک با قابلیت های آن آشنا شوند.

اما تلاش ها برای همراه کردن جامعه آمریکا با این سوغات فرانسوی کافی نبود و به جامعه ای با ارزش های ذاتی برای این منظور نیاز بود. از سویی، جوامع در شرایطی شکل می گیرند که افراد بتوانند در آنها با یکدیگر دیدار کرده و به تبادل کالا، خدمات و ایده های هم بپردازند.

بازار کشاورزان را در نظر بگیرید. اگر در جامعه ای یکی از این بازارها وجود داشته باشد، انگاه در داخل آن هرنوع کالای قانونی را می توان به فروش رساند و به این ترتیب، ارزش زیرساخت بازار به بالاترین حد خود می رسد.

در مقابل اما چنانچه شهروندان صرفا امکان خرید گوجه و پرتقال داشته باشند (و نه کاهو یا هر محصول دیگری) آنگاه ارزش این بازار محدود می شود. همین موضوع در مورد شبکه های کامپیوتری صادق است: اگر یک ارائه دهنده سرویس اینترنتی اجازه دسترسی آزاد ارائه دهندگان محتوا به زیرساخت اجاره شده توسط کاربر را ندهد (از طریق اشتراک موبایلی یا تلفنی) آنگاه ارزش اینترنت به عنوان یک موجودیت کلی زیر سوال می رود و به همین خاطر بود که مینیتل در آمریکا با شکست روبرو شد.

در عمل 101 Online، نقش نوعی واسطه برای نشر محتوای آنلاین را ایفا می کرد

در عمل 101 Online، نقش نوعی واسطه برای نشر محتوای آنلاین را ایفا می کرد و به جای آنکه به ارائه دهندگان محتوا اجازه دهد سرویس خود را عرضه کنند (درست همان کاری که France Telecom انجام داده بود) الگوی غالب را برای شبکه های آنلاین آمریکایی در آن دوران تکرار کرده بود و خودش کلیه محتوا را تامین می کرد.

افراد و شرکت ها نمی توانستند به این شبکه متصل شده و همچون همتایان فرانسوی شان محتوا، کالا یا خدماتشان را از طریق آن عرضه کنند. در مقابل آنها باید سری به دفتر 101 Online در مرکز سانفرانسیسکو می زدند، یک فلاپی را در اختیار اپراتور این شرکت می گذاشتند و منتظر می مانند تا محتوایشان به فرمت پشتیبانی شونده از سوی 101 Online تبدیل شود و روی سرورهای این شرکت آپلود گردد.

آنطور که مدیر بازاریابی این شرکت بعدها اظهار داشت: ما اکوسیستمی نساخته بودیم که در آن همه بتوانند پول در بیاورند و این کار صرفا برای خودمان ممکن بود و اینگونه شد که مینیتل در آمریکا با شکست روبرو شد.