کشف 119 جمجمه انسان در پایتخت آزتک‌ها: سر نخی برای معمای قربانی کردن انسان‌ها

مکزیک کشوری است واقع در آمریکای مرکزی، با تاریخ و فرهنگی منحصربه‌فرد. قبل از آنکه این کشور به دست اسپانیایی‌ها بیفتد، امپراتوری آزتک بر آن فرمان می‌رانده ‌است. آزتک‌ها مردمانی ساکن آمریکای میانه بودند که به زبان ناهواتل صحبت می‌کردند و از قرن چهارده تا شانزده میلادی بر قسمت‌هایی از مکزیک مرکزی تسلط داشتند. پایتخت آزتک‌ها شهر تنوکتیتلان (مکزیکوسیتی امروز) بود.اکتشافات باستان‌شناسی در نواحی مختلف مکزیک، روزبه‌روز رازهای بیشتری از آزتک‌‌ها را برای ما فاش می‌کنند. در ادامه با اکتشاف یکی از برج‌های برج‎ جمجمه این تمدن آشنا می‌شویم که نقش موثری در شناخت ما از آیین‌های آزتک‌ها دارد.

تسخیرکنندگان اسپانیایی، در سال 1521، و تحت رهبری شخصی به نام «Harnan Cortes»، به مکزیک آمده و شهر تنوکتیتلان را چپاول کردند. در نوشته‌های به‌جامانده از آن‌ها، به وصف قفسه‌هایی متشکل از جمجمه‌های انسان برمی‌خوریم که گویا باعث شگفتی و حتی رعب و وحشت آن‌ها شده بود. البته در این نوشته‌ها با اغراق زیادی مواجه می‌شویم. باستان‌شناسان نیز به این اغراق واقف بوده‌اند، چرا که اسپانیایی‌ها قصد داشتند تا فرهنگ آزتک‌ها را ترسناک‌تر از آنچه که واقعا بود جلوه دهند.

با گذشت زمان، رفته‌رفته برای محققان این سوال پیش آمد که آیا واقعا چنین سازه‌هایی وجود دارد و یا صرفا زادۀ خیالات تسخیرگران اسپانیایی است؟

تا اینکه پنج سال پیش، باستان‌شناسان موفق به کشف 484 جمجمه و آنچه که با عنوان «برج جمجمه انسان آزتک» معروف است شدند و از آن پس وجود چنین قفسه‌هایی متشکل از جمجمه‌های انسان بر آن‌ها اثبات شد. چندی پیش، موسسۀ ملی انسان‌شناسی و تاریخ مکزیک اعلام کرد که بخش شرقی این برج و 119 جمجمه دیگر نیز به تازگی یافت شده‌است. باستان‌شناسان باور دارند این برج یکی از هفت مجموعه جمجمه‌ای است که در تنوکتیتلان وجود دارد.

اما قفسه جمجمه یا تزومپنتلی چیست؟

در تمدن‌های آمریکای میانه به قفسه‌هایی برمی‌خوریم که جمجمه انسان‌ها در آن به نمایش درآمده‌است. برای این کار، افراد را سر می‌بریدند، دو طرف جمجمه های آنها را سوراخ کرده و ترکۀ چوبی ضخیمی را از میان آن‌ها رد می‌کردند. این جمجمه‌ها می‌تواند متعلق به اسیران جنگی و یا کسانی باشد که در راه خدایان قربانی شده‌اند. تزومپنتلی کلمه‌ای به زبان ناهواتل است که توسط آزتک‌ها برای اشاره به این قفسه‌های جمجمه به کار می‌رفته‌است.

تصور می‌شود که برج جمجمۀ یافت‌شده در پایتخت مکزیک بخشی از Huey Tzompantli (تزومپنتلی بزرگ) باشد. این قفسۀ جمجمه مربوط است به خدای نگهبان شهر تنوکتیتلان، اویتسیلو پوچتلی.

از میان سربازان اسپانیایی، تنها Andrés de Tapia در نوشته‌های خود به وصف Huey Tzompantli پرداخته است.

این ساختار، روبروی کلیسای جامع (که خود بر روی خرابه‌های معبد مایور بنا شده‌است) قرار دارد. معبد مایور یکی از معابد اصلی آزتک‌هاست که از دو بخش تشکیل شده‌است. سمت شمال آن به تلالوک، خدای باران، و بخش جنوبی به خدای جنگ و حامی آزتک‌ها ، اویتسیلو پوچتلی، اختصاص داشته‌است.

وزیر فرهنگ مکزیک، در این رابطه میگوید:

«معبد مایور همچنان ما را غافلگیر میکند و Huey Tzompantli بدون شک از تاثیرگذارترین یافته‌های باستان شناختی سال‌های اخیر در این کشور است، چراکه نشان‌دهنده‌ی قدرتی است که تنوکتیتلان توانسته بود به آن دست یابد.»

آزتک‌ها و آیین قربانی کردن انسان

کشف اولیۀ این برج باعث شگفتی انسان‌شناسان شد، چرا که تصور می‌کردند تنها با جمجمۀ جنگجویان مرد روبرو شوند، حال آنکه با جمجمه‌های زنان و حداقل سه کودک نیز مواجه گشته و دچار ابهام‌هایی در مورد آیین قربانی کردن انسان در امپراتوری آزتک شدند.

آیین قربانی کردن به طرز گسترده‌ای در امپراطوری آزتک رواج داشته‌است. به صورت کلی، در آمریکای میانه، این کار یک تعهد بین انسان‌ها و خدایان و نوعی پرداخت بدهی به آن‌ها به شمار می‌رفت. اما در میان آزتک‌ها بسیار شدت گرفته‌بود. تصور می‌شد که با قربانی کردن، طبیعت به تجدید و بازسازی خود ادامه خواهد داد و در نتیجه، حیات ادامه پیدا خواهد کرد. این دیدگاه نسبت به قربانی کردن انسان‌ها باعث می‌شود تا  Huey- Tzompantli، به رغم آنچه به نظر می‌رسد، ساختاری مربوط به زندگی و حیات، و نه مرگ باشد. چراکه جمجمه‌ها به نوعی آن چیزی بودند که پیشبرد انسانیت را تضمین می‌کردند. یک نوع نشانۀ زندگی و بازآفرینی.

Raul Barrera سرپرست برنامه باستان شناسی شهری می‌گوید: «این بنا در واقع نشان‌دهندۀ قدرت آزتک‌ها به دشمنان این منطقه بوده‌است. اگرچه نمی‌توانیم بگوییم چه تعدادی از این اشخاص جنگجو بوده‌اند، اما احتمالاً بعضی از آن‌ها اسیرانی هستند برای مراسم قربانی شدن. می‌دانیم که تمام آن‌ها مقدس‌انگاری شده‌بودند، به صورت هدیه‌ای برای خدایان یا حتی تجلی‌ای از خود خدایان.»

سرپرست کاوش محوطۀ Lorena Vázquez Vallín بیان می‌کند که این افراد نمونه‌های بسیار مهمی از جمعیت دورۀ پساکلاسیک در این منطقه به شمار می‌آیند و اطلاعات بسیار زیادی را می‌توان از جمجمه‌های یافت‌شده استخراج کرد. با این حال، هر کدام از این جمجمه‌ها جزئی از یک عنصر معماری نیز هستند که بخشی از این ساختمان و گفتمان‌های نمادین آن را شکل می‌دهد.

محققان امیدوارند که پیدا شدن این جمجمه‌ها در سال‌های اخیر، بتواند نقش آیین قربانی کردن انسان به طور گسترده در فرهنگ آزتک‌ها را روشن کرده و مشخص کند که آیا این آیین در برپا کردن امپراتوری آنان نیز نقش داشته‌است یا خیر؟

این آیین، رفته‌رفته، با تسلط اسپانیایی‌ها بر مکزیک پایان یافت. نگاه اسپانیایی‌ها به قربانی کردن همانند آزتک‌ها نبود و تفاوت‌هایی داشت.

تسخیرکنندگان اسپانیایی‌ جمجمه‌ها و اعمال مربوط به قربانی‌کردن انسان‌ها را نشان از بربریت آزتک‌ها می‌دانستند. بنابراین، تلاش کردند تا این آیین و حتی بناهای مربوط به آن را از بین ببرند. اما با این وجود، این حقیقت که سربازان اسپانیایی از آن‌ها در نوشته‌های خود یاد کرده‌اند، نشان‌دهنده تاثیر زیادی است که این سازه‌ها بر روی آنان گذاشته‌است.

همانطور که گفته شد، بسیاری از سازه‌های ساخته‌شده توسط آزتک‌ها در تنوکتیتلان، بعد از اینکه شهر تحت کنترل اسپانیایی‌ها درآمد، نابود شدند و یا آسیب دیدند. در همین راستا، بسیاری از قفسه‌های جمجمه نیز ویران گشتند و اخیراً در طی کاوش‌های انجام شده توسط باستان‌شناسان و انسان‌شناسان زیستی، ترمیم گشته‌اند.

در نهایت، با ادامه دادن بررسی‌ها می‌توان اطلاعات بیشتری را از جمجمه‌ها، آیین قربانی کردن در این فرهنگ و تاثیر آن در شکل‌گیری امپراتوری آزتک جمع‌آوری کرد و به پرسش‌های محققان و فعالان این عرصه پاسخی درخور ارائه داد.