برای کودکان در چه سنی می‌توان گوشی خرید؟

استفاده از موبایل در میان بچه‌ها رواج زیادی پیدا کرده است. این مسئله به ویژه از زمان همه‌گیری ویروس کرونا و مجازی شدن آموزش، رشد چشمگیری داشته است. اما آیا کودکان واقعا به موبایل نیاز دارند و اگر پاسخ مثبت است، از چه سنی باید این گجت‌های هوشمند را در اختیارشان قرار داد؟

از دیدگاه عمومی، استفاده از موبایل و شبکه‌های اجتماعی احتمالا با ذهنیتی منفی گره خورده و خیلی والدین به‌صورت پیش‌فرض تصور می‌کنند که نباید این دستگاه‌ها را از کودکی در اختیار فرزندان خود قرار دهند. حتی خواننده معروف، «مدونا» هم می‌گوید پشیمان است که در 13 سالگی به فرزندانش گوشی همراه داده و هرگز چنین عملی را تکرار نخواهد کرد.

اما از طرف دیگر، خود شما حتما یک تلفن هوشمند دارید و بسیاری از کارهای روزمره خود را از طریق آن انجام می‌دهید. از بررسی کردن پیام‌رسان‌ها گرفته، تا خرید آنلاین، تماس‌های ویدیویی و چک کردن ایمیل، زندگی ما به این ابزارهای الکترونیکی گره خورده است. پس آیا اگر برای فرزندانمان موبایل نگیریم، آن‌ها را از یک ابزار کاربردی محروم نکرده‌ایم؟

سوالات بی‌پاسخ بسیاری درباره اثرات درازمدت تلفن‌های هوشمند و شبکه‌های اجتماعی روی ذهن کودکان و نوجوانان وجود دارد، اما تحقیقات موجود تا حدی ما را با مزایا و معایب آن‌ها آشنا می‌کنند. البته هنوز هیچ مدرک قاطعی وجود ندارد که نشان بدهد داشتن موبایل یا استفاده از شبکه‌های اجتماعی به‌طور کلی برای سلامت کودکان مضر است، اما تمام ماجرا احتمالا به همین گزاره ختم نمی‌شود.

اکثر مطالعات موجود نه بر نوجوانان بلکه بر جوانان تمرکز دارند. شواهدی که به تازگی از سوی جامعه علمی منتشر شده نشان می‌دهد که کودکان احتمالا می‌توانند در بعضی از فازهای رشد بیشتر در برابر اثرات منفی این مواجهه قرار بگیرند. به‌علاوه، محققان موافقند که به منظور تصمیم‌گیری پیرامون خرید موبایل برای کودکان و نحوه کنترل آن‌ها در استفاده از این ابزارها باید به چند نکته توجه کرد.

آمارها درباره استفاده کودکان از موبایل چه می‌گویند؟

داده‌های «آفکام»، رگولاتور ارتباطات بریتانیا نشان می‌دهد که اکثر کودکان این کشور در سن 11 سالگی تلفن هوشمند دارند. در واقع 44 درصد کودکان 9 ساله هم موبایل دارند، اما این سهم تا 11 سالگی به 91 درصد می‌رسد. در آمریکا، 37 درصد از والدین کودکان 9 تا 11 ساله می‌گویند فرزند آن‌ها تلفن هوشمند دارد. یک تحقیق اروپایی در 19 کشور قاره سبز هم نشان داده که 80 درصد از کودکان 9 تا 16 ساله به‌صورت روزانه یا تقریبا هر روز از گوشی‌های هوشمند استفاده می‌کنند.

«کندیس اودگرز»، استاد علوم روان‌شناسی دانشگاه کالیفرنیا، اروین آمریکا می‌گوید: «در نوجوانان سنین بالاتر، بیش از 90 درصد از بچه‌ها موبایل دارند.» هرچند گزارشی در اروپا پیرامون استفاده از فناوری‌های دیجیتال در بین کودکان از زمان تولد تا هشت سالگی دریافته که این گروه درکی از ریسک‌های آنلاین ندارند یا درکشان از این موضوع محدود است، وقتی صحبت از اثرات زیان‌بار موبایل و شبکه‌های اجتماعی بر کودکان سنین بالاتر می‌شود، هیچ مدرک مستدلی در دست نیست.

اودگرز شش تحقیق دیگر را که به بررسی پیوند میان استفاده از فناوری‌های دیجیتال و سلامت ذهنی کودکان و نوجوانان پرداخته بود، بررسی کرده است. با این حال، وی می‌گوید هیچ ارتباطی پیوسته‌ای بین استفاده از فناوری و سلامت نوجوانان مشاهده نکرده است. البته چند مطالعه هم از پیوند میان این دو خبر می‌دادند که این پیوند، خواه مثبت یا منفی، کوچک بود.

بررسی دیگری که توسط «ایمی اوربن»، روان‌شناس تجربی دانشگاه کمبریج بریتانیا انجام شده، به شواهدی دست یافته که باز هم قطعی نیست. اگرچه همبستگی منفی کوچکی در پایان این بررسی پیدا شده، اما اوربن می‌گوید نتیجه‌گیری در این باره که فناوری به سلامتی آسیب زده یا نه، و آیا عوامل دیگری بر هر دو فاکتور تاثیر داشته‌اند یا خیر، غیرممکن است.

البته این نتایج همگی داده‌های میانگین را ارائه می‌کنند. اوربن می‌گوید تفاوت‌های زیادی در حد پایین و بالای یافته‌های این مطالعات وجود دارد و تجربه شخصی نوجوانان تا حد زیادی به شرایط خود آن‌ها بستگی دارد. این یعنی صرف‌نظر از آن‌چه از شواهد کلی به نظر می‌رسد، شاید کودکانی باشند که در نتیجه‌ی استفاده از شبکه‌های اجتماعی یا برخی اپلیکیشن‌های خاص دچار مشکل شوند و ضروری است که والدین به این موضوع توجه داشته باشند.

دسترسی به موبایل می‌تواند برای بچه‌ها مفید باشد

موبایل می‌تواند برای برخی از کودکان مفید باشد و شیوه‌های جدیدی را برای دسترسی به اطلاعات و برقراری ارتباط با دیگران فراهم کند. «سونیا لیوینگ‌استون»، استاد روان‌شناسی اجتماعی از دانشکده اقتصاد لندن می‌گوید: «خودتان را جای نوجوانی بگذارید که در فرآیند بلوغ دچار مشکل شده یا شرایط جسمی و جنسی او مثل همتایانش پیش نمی‌رود، یا در شرایطی که بزرگ‌ترها توجهی به تغییرات اقلیمی ندارند، او نگران این مسئله است.»

اکثر کودکان از موبایل برای ارتباط برقرار کردن با دوستان خانواده خود استفاده می‌کنند. اودگرز می‌گوید اگر بررسی کنید که فرزندانتان در فضای آنلاین بیشتر با چه کسانی صحبت می‌کنند، متوجه می‌شوید که این ارتباطات همپوشانی زیادی با ارتباطات آفلاین بچه‌ها دارد: «فکر می‌کنم این تفکر که ما کودکان را تنها با موبایلشان رها می‌کنیم، برای برخی از بچه‌ها یک ریسک واقعی باشد، اما اکثر آن‌ها از این دستگاه‌ها برای ارتباط، اشتراک‌گذاری و تماشای مشترک محتوا استفاده می‌کنند.»

در حقیقت، با وجود این که معمولا تصور می‌شود که تلفن‌های هوشمند عامل عدم وقت‌گذراندن کودکان در خارج از خانه هستند، مطالعه‌ای در دانمارک بر روی کودکان 11 تا 15 ساله نشان داده که موبایل‌ها به کودکان اجازه داده‌اند در رفت و آمدهای خود استقلال داشته باشند، چرا که باعث افزایش حس امنیت در والدین شده‌اند و توانسته‌اند در مسیریابی به بچه‌ها کمک کنند.

گوشی‌ها می‌توانند چه معایبی برای کودکان داشته باشند؟

ارتباط دائمی کودکان با دوستان خود بدون ریسک هم نیست. لیوینگ‌استون می‌گوید: «فکر می‌کنم گوشی‌ها نیاز مهمی را از زندگی نوجوانان برطرف کرده‌اند که هیچ وقت به آن پاسخ داده نشده بود. ولی این دستگاه‌ها می‌توانند حس اجبار را هم در آن‌ها ایجاد کنند و نوعی هنجار را به وجود بیاورند. این محصولات می‌توانند کودکان را تحت فشار بگذارند تا این احساس را داشته باشند که جایی برای افراد محبوب وجود دارد و آن‌ها نمی‌توانند واردش شوند یا از آن‌جا کنار گذاشته شده‌اند.»

اوربن و همکارانش چند ماه پیش در مقاله‌ای به این نتیجه رسیدند که استفاده از شبکه‌های اجتماعی در سنین خاص می‌تواند به کاهش سطح رضایت از زندگی در سال‌های بعدی منجر شود. آن‌ها با بررسی بیش از 17 هزار نفر در سنین 10 تا 21 سال دریافتند که استفاده بیشتر از شبکه‌های اجتماعی در سنین 11 تا 13 برای دختران و 14 تا 15 برای پسران، می‌تواند باعث افت رضایت از زندگی در سال بعد از آن شود. از آن سو، استفاده کمتر از شبکه‌های اجتماعی، یک سال بعد سطح رضایت از زندگی این افراد را افزایش داده است.

پنجره زمانی دیگری که این بار به‌طور مشترک در دو جنس دیده می‌شود، در 19 سالگی یعنی در حوالی بازه‌ای دیده می‌شود که بچه‌ها خانه را ترک می‌کنند. البته والدین باید این بازه‌های زمانی را برای تصمیمات خود قطعی تلقی نکنند، اما شایان توجه است که تغییرات رشد می‌توانند کودکان را در برابر آثار منفی شبکه‌های اجتماعی حساس‌تر کنند. برای مثال، در دوره نوجوانی، تغییرات مغزی افراد عظیم است و همین تغییرات می‌توانند بر چگونه رفتار و احساسات آن‌ها اثر بگذارند.

نوجوانی دوره مهمی در فرآیند رشد است

اوربن می‌گوید: «نوجوانی دوره مهمی در فرآیند رشد است. شما بیشتر تحت تاثیر همتایان خود قرار دارید و بیشتر به تفکرات آن‌ها درباره خودتان اهمیت می‌دهید. و شیوه طراحی شبکه‌های اجتماعی که کمابیش ارائه بستر ارتباط اجتماعی و دریافت بازخورد از طریق یک کلیک موس است، شاید گاهی اوقات اضطراب بیشتری در شما ایجاد کند.»

هرچند مطالعات می‌توانند به خانواده‌ها برای تصمیم‌گیری به منظور خرید موبایل برای کودکان خوراک فکری بدهند، اما نمی‌توانند بگویند که این کار چه زمانی باید انجام شود؟ اوربن می‌گوید: «فکر می‌کنم با گفتن این که این موضوع پیچیده است، به‌طور طبیعی پاسخ این سوال را به والدین محول می‌کنیم. اما این اتفاق در واقع اتفاق بدی نیست، چون یک موضوع بسیار شخص‌محور است.»

اودگرز می‌گوید سوالی که والدین باید بپرسند این است که موبایل برای فرزند من و خانواده من چه جایگاهی دارد؟ برای بسیاری از والدین، خرید موبایل یک تصمیم کاربردی است. اودگرز می‌گوید: «در بسیاری از موارد، خود والدین می‌خواهند فرزندان کوچک‌ترشان موبایل داشته باشند تا بتوانند در طول روز با آن‌ها حرف بزنند و برنامه‌های خود را هماهنگ کنند.»

خرید موبایل برای نوجوانان می‌تواند آغازگر مسیری به سمت بزرگسالی باشد. «آنیا استویچ»، محقق واحد ارتباطات دانشگاه وین اتریش می‌گوید: «فکر می‌کنم موبایل به بچه‌ها نوعی حس استقلال و مسئولیت را می‌دهد. این موضوعی است که والدین حتما باید آن را در نظر داشته باشند: آیا فرزندانم به سنی رسیده‌اند که برای داشتن دستگاه خودشان به اندازه کافی مسئولیت‌پذیر باشند؟»

موضوع دیگری که پدر و مادرها باید در نظر بگیرند، این است که از داشتن موبایل توسط فرزندشان چه حسی پیدا می‌کنند. مطالعه‌ای توسط استویچ و همکارانش نشان داده است که وقتی والدین احساس کنترل خود را روی استفاده فرزندشان از موبایل از دست می‌دهند، هم والدین و هم فرزند آن‌ها کشمکش‌های بیشتری پیدا می‌کنند.

استفاده از موبایل توسط بچه‌ها باید به‌درستی کنترل شود

داشتن تلفن هوشمند لزوما به معنای دسترسی آزاد به تمام اپلیکیشن‌ها و بازی‌ها نیست. لیوینگ‌استون می‌گوید: «من بیش از پیش در گفتگو با بچه‌ها می‌شنوم که والدینشان به آن‌ها موبایل می‌دهند اما بررسی‌هایی را روی دستگاه آن‌ها لازم می‌کنند و درباره اپ‌های مورد استفاده با هم حرف می‌زنند، و فکر می‌کنم این تصمیم احتمالا بسیار عاقلانه است.»

اودگرز می‌گوید: «بحث نظارت تا حدی مطرح است، اما باید ارتباط و آزادی هم وجود داشته باشد، یعنی بتوانیم از آن‌چه فرزندانمان در فضای آنلاین می‌بینند و تجربه می‌کنند، درست مثل فضای آفلاین حمایت کنیم.»

افزون بر این، والدین باید در هنگام وضع قوانین استفاده از موبایل در خانه، به عادت‌های خودشان هم دقت کنند. لیوینگ‌استون می‌گوید: «کودکان از دورویی متنفرند. آن‌ها از این که احساس کنند به خودشان گفته می‌شود کاری را انجام ندهند اما والدینشان همان کار را انجام بدهند، بیزارند.»

حتی کودکان کوچک هم از شیوه استفاده والدین خود از تلفن‌های هوشمند درس می‌گیرند. گزارشی در اروپا پیرامون استفاده از موبایل در کودکان از بدو تولد تا هشت سالگی نشان داده که این گروه سنی تقریبا هیچ درکی از ریسک‌های احتمالی فضای آنلاین ندارند، اما آن‌ها اغلب آیینه رفتار پدر و مادر خود در استفاده از فناوری هستند.

در نهایت باید گفت که تعیین زمان خرید موبایل برای کودکان تصمیمی خاص خود والدین است. برخی ترجیح می‌دهند که اصلا چنین دستگاهی را برای فرزندان خود نخرند و در عوض با روش‌های مبتکرانه‌تری این فقدان را جبران می‌کنند. در واقع، کنار آمدن با ترس از جا ماندن که به خاطر نداشتن موبایل به وجود می‌آید، می‌تواند درس مفیدی برای نوجوانان باشد. با این حال، تصمیم‌گیری در این زمینه و در نظر گرفتن مزایا و معایب خرید موبایل برای بچه‌ها باید توسط خود پدر و مادرها انجام شود.