امروز در فضا: کاوشگر فرابنفش بین‌المللی به مدار زمین پرتاب شد
مقدار زیادی از اشعه ماوراء بنفش توسط لایه ازون زمین جذب می‌شود؛ بنابراین ستارهشناسان برای مشاهده آن به یک رصدخانه فرابنفش نیاز داشتند.
در دیجیاتو ثبت‌نام کنید
جهت بهره‌مندی و دسترسی به امکانات ویژه و بخش‌های مختلف در دیجیاتو عضو ویژه دیجیاتو شوید.
عضویت در دیجیاتوتازههای تکنولوژی
۲۶ ژانویه ۱۹۷۸، کاوشگر فرابنفش بین‌المللی (IUE) با هدف بررسی نور فرابنفش ساطع‌شده از ستارگان و دیگر اجرام درخشان در کیهان به مدار زمین پرتاب شد. این کاوشگر رصدخانه اخترشناسی، پروژه‌ای مشترک بین ناسا، بریتانیا، شورای پژوهش علم و مهندسی و آژانس فضایی اروپا بود.
کاوشگر فرابنفش بین‌المللی
از آنجایی که مقدار زیادی از اشعه ماوراءبنفش توسط لایه ازون زمین جذب می‌شود، ستارهشناسان برای مشاهده آن به یک رصدخانه فضایی نیاز داشتند. این پروژه نخستین‌بار در اوایل سال ۱۹۶۴ توسط گروهی از دانشمندان بریتانیایی پیشنهاد شد و در ۲۶ ژانویه ۱۹۷۸ توسط موشک‌های سری دلتا متعلق به ناسا به فضا پرتاب شد.
با وجود اینکه مأموریت برای سه سال برنامه‌ریزی شده بود، بیش از ۱۸ سال به‌طول انجامید تا اینکه کاهش بودجه منجر به از کارافتادن آن شد. تلسکوپ ماهواره بدون مشکل قادر به فعالیت بود و ماهواره متروکه هنوز در مدار زمین است.
این ماهواره نخستین رصدخانه فضایی بود که هم‌زمان توسط اخترشناسان در ایستگاه‌های زمینی واقع در ایالات متحده آمریکا و اروپا رصد و هدایت می‌شد.
اهداف اعلام‌شده تلسکوپ در آغاز مأموریت شامل موارد زیر می‌شد:
- به‌دست‌آوردن طیف ستارگان با وضوح بالا برای تعیین ویژگی‌های فیزیکی آن‌ها
- مطالعه جریان‌های گاز در داخل و اطراف سیستم ستاره‌ای دوتایی
- مشاهده ستارگان کم نور، کهکشان‌ها و اختروش‌ها با وضوح پایین، تفسیر این طیف‌ها با رجوع به طیف‌های با وضوح بالا
- مشاهده طیف سیارات و دنباله‌دارها
- مشاهدات مکرر از اجسام با طیف متغیر
- مطالعه تغییر نور ستارگان ناشی از غبار و گاز بین‌ستاره‌ای
دستاوردهای IUE
مأموریت IUE به اخترشناسان اجازه داد تا ستارگان داغ و درخشان، هسته‌های فعال کهکشانی، انفجارهای ابرنواختر و… را مطالعه کنند. از میان یافته‌های علمی مهم این کاوشگر می‌توان نخستین مطالعات بزرگ‌مقیاس از بادهای ستاره‌ای، اندازه‌گیری دقیق از چگونگی جذب نور توسط غبار کیهانی و اندازه‌گیری ابرنواختر اس‌ان ۱۹۸۷ای نام برد. در طول دهه اول شروع کار کاوشگر، بیش از ۱۵۰۰ مقاله علمی بررسی‌شده براساس داده‌های آن منتشر شد.
مشاهدات کاوشگر بین‌المللی فرابنفش از منظومه‌شمسی
این تلسکوپ تمام سیارات منظومه‌شمسی به‌جز عطارد را مشاهده کرد. طبق داده‌های آن، مقدار گوگرد مونوکسید و گوگرد دی‌اکسید در جو زهره رو به کاهش است. این کاهش ممکن است به‌دلیل پایان فوران آتشفشانی باشد که علل تزریق ترکیبات گوگردی به جو سیاره شناخته می‌شود.
دنباله‌دار هالی نیز در سال ۱۹۸۶ به حضیض رسید و به تلسکوپ فرابنفش امکان رصد فشرده آن را داد. طیف فرابنفش برای تخمین سرعت از کاهش غبار و گاز دنباله‌دار مورد استفاده قرار گرفت و مشاهدات تلسکوپ به اخترشناسان اجازه داد تا تخمین بزنند که مجموعاً ۳×۱۰۸ تن آب از دنباله‌دار، طی عبور از سیارات درونی منظومه‌شمسی تبخیر شده است.
بررسی ستارگان
برخی از مهم‌ترین نتایج از کاوشگر فرابنفش بین‌المللی در مطالعات ستاره‌های داغ به‌دست آمد. ستاره‌ای که داغ‌تر از حدود ده هزار کلوین است، بیشتر تابش خود را در اشعه ماوراءبنفش ساطع می‌کند. بنابراین مطالعه آن در نور مرئی، مقدار زیادی از اطلاعاتش را از بین می‌برد.
اکثریت قریب به اتفاق همه ستارگان سردتر از خورشید هستند، اما کسری که داغ‌تر است، شامل ستارگان پرجرم و بسیار درخشانی است که مقادیر بسیار زیادی ماده را به فضای بین‌ستاره‌ای می‌ریزند و همچنین ستارگان کوتوله سفید که مرحله پایانی تکامل ستارگان هستند.
کاهش جرم ستاره‌ای برای اولین‌بار با استفاده از تلسکوپ‌های موشکی در دهه ۱۹۶۰ کشف شد. اما IUE به اخترشناسان اجازه داد تا تعداد بسیار زیادی از ستاره‌ها را رصد کنند و این امکان را برای اولین مطالعات مناسب در مورد چگونگی ارتباط کاهش جرم ستاره‌ای با جرم و درخشندگی آن فراهم کرد.
اس‌ان ۱۹۸۷ای (SN 1987A)
در سال ۱۹۸۷، ستاره‌ای در ابر ماژلانی بزرگ به‌عنوان یک ابرنواختر منفجر شد. این رویداد که SN 1987A نام‌گذاری شد، برای نجوم اهمیت زیادی داشت؛ زیرا نزدیک‌ترین ابرنواختر شناخته‌شده به زمین و اولین ابرنواختر شناخته‌شده با چشم غیرمسلح از زمان ستاره کپلر در سال ۱۶۰۴ - قبل از اختراع تلسکوپ بود.
با این رویداد، فرصت مطالعه دقیق‌تر یک ابرنواختر بسیار بیشتر از قبل ممکن بود. کمپین‌های رصدی در تمام تأسیسات نجومی ایجاد شد و اولین مشاهدات IUE حدود ۱۴ ساعت پس از کشف ابرنواختر انجام شد.
ستارهشناسان استنباط کردند که این ستاره در گذشته یک ابرغول سرخ بود و مقدار زیادی ماده را به فضا پخش کرده و قبل از تبدیل به یک ابرغول آبی، منفجر شده است.
محیط بین‌ستاره‌ای
کاوشگر فرابنفش بین‌المللی به‌طور گسترده برای بررسی محیط بین ستاره‌ای مورد استفاده قرار گرفت.
یکی از اکتشافات اولیه IUE این بود که کهکشان راه شیری توسط هاله وسیعی از گاز داغ احاطه شده‌است که به‌عنوان تاج کهکشانی شناخته می‌شود.
از داده‌های IUE برای نشان‌دادن اینکه در کهکشان، انقراض بین‌ستاره‌ای را می‌توان به‌خوبی با چند معادله ساده توصیف کرد، استفاده شد.
اکنون جذب بین‌ستاره‌ای در کهکشان‌های دیگر را می‌توان به‌طور مشابه با قوانین نسبتاً ساده توصیف کرد.
هسته‌های فعال کهکشانی
درک اخترشناسان از هسته‌های کهکشانی فعال(AGN) بسیار افزایش یافت. مشاهدات IUE برای مطالعه سیاه‌چاله در مرکز کهکشان مورد استفاده قرار گرفت که جرم آن بین ۵۰ تا ۱۰۰ میلیون برابر خورشید تخمین زده شد.
این کاوشگر موجب شد تا اختروش‌های نزدیک‌تر مورد مطالعه قرار بگیرند و ستارهشناسان از این داده‌ها استفاده کردند تا تعیین کنند که در جهان نزدیک، ابرهای هیدروژنی کمتری نسبت به جهان دور وجود دارد؛
یعنی با گذشت زمان، این ابرها به کهکشان‌ها تبدیل شده‌اند.
برای گفتگو با کاربران ثبت نام کنید یا وارد حساب کاربری خود شوید.